Tổng quan đình Giảng Võ

Giới thiệu về đình Giảng Võ

Đình Giảng Võ, một ngôi đình linh thiêng được biết đến rộng rãi tại Hà Nội, nằm tại ngõ 612 đường Đê La Thành, gần UBND Phường Giảng Võ, Ba Đình. Tại đây, người ta tôn kính thờ phụng bà Lý Thị Châu tức Lý Châu Nương, được dân gian tôn là Bà Chúa Kho.
Bà là một nữ tướng trong thời Trần, có nhiệm vụ quản lý kho lương cho quân đội và đã có thành tích xuất sắc trong việc đánh giặc. Vì công lao đó, bà được triều đình phong làm Phúc thần.

Tiểu sử Bà Chúa Kho đình Giảng Võ

Bà Lý Châu Nương sinh ra ở Võ Trại, trước đây là phường Võ Trại, huyện Quảng Đức, phủ Phụng Thiên, hiện nay là phường Giảng Võ. Bà được học cả văn và võ từ khi còn nhỏ và vô cùng thuần thục khi mới 16 tuổi. Ở tuổi 22, bà đã sở hữu cả hai kỹ năng văn võ và sau đó lấy tướng Trần Thái Bảo nắm chức Đốc Bộ Lộ Hoan Châu.
Khi giặc Nguyên Mông sang xâm lược, bà đã buộc tóc giả nam và mặc y phục nam giả nữ để lãnh đạo nữ binh trong việc bảo vệ kho lương. Hơn một nghìn binh sĩ nam được chỉ định để bảo vệ từ bên ngoài. Bà quyết tâm chiến đấu cho đến cùng, không để giặc cướp mất kho lương.

Vua Trần Nhân Tông khen ngợi tài trí và nỗ lực của bà đã cho bà làm người quản lý kho lương quốc gia, cấp một đất đai ở ấp Thang Mộc, phường Võ Trại và phong bà làm ” Khố nương Công chúa Quản trưởng Quốc khố Đại Phu nhân”.
Khi giặc xâm lược lần thứ hai vào năm 1285, bà đã chỉ đạo quân lính di tản kho lương và đánh trả nhiều đạo quân, bảo vệ thành công kho lương. Sau khi bà qua đời, nhà vua đã tưởng niệm và phong bà là “Anh linh Hiển ứng Khố nương Công chúa Chủ Khố Đại vương Phu nhân Thánh Mẫu”, cho dân làng Giảng Võ và các làng ở Diễn Châu xây dựng 22 đền thờ phụng tưởng nhớ bà. Trong đó, vua truyền tu sửa cung doanh thành đình Giảng Võ là nơi thờ tự bà Lý Thị Châu chính.

Sự nhầm lẫn đình Giảng Võ với đền Bà chúa Kho (Bắc Ninh)

Đền Bà chúa Kho ở Bắc Ninh là một địa danh được nhiều người biết đến hơn Giảng Võ. Tuy nhiên, nhiều người lại nhầm lẫn về nguồn gốc và tính chất của đền thờ này so với đình Giảng Võ ở Hà Nội.
Trong khi đình Giảng Võ được xây dựng để thờ nữ tướng trông coi kho tàng của nhà Trần, thì đền Bà chúa Kho tại Bắc Ninh có nguồn gốc từ Hoàng hậu của vua Trần.
Khi Hoàng hậu qua đời, vua Trần Nhân Tông đã sai 72 làng quanh vùng lập đền thờ để tưởng nhớ và tôn vinh Hoàng hậu, trong đó có quê gốc của bà ở Cổ Mễ (nay thuộc Bắc Ninh), và đền thờ ở đó được dựng trên núi Kho.

Sau đó, các triều đại sắc phong bà là nữ thần và ban danh hiệu Bà Chúa nên dân gian quen gọi là Bà Chúa Kho, nghĩa là bà Chúa núi Kho. Tuy nhiên, do hiểu lầm về nguồn gốc và tính chất của thần được thờ, nhiều người đã đến đền cầu xin phát tài, phát lộc, sai mục đích của nơi thờ tự.

Lịch sử đình Giảng Võ

Nguyên thuộc phường Võ Trại, làng Giảng Võ là một khu vực trong quá khứ từng có kho trại quân đội và trường võ.
Đình Giảng Võ được xây từ thế kỷ XV và đã được tu sửa nhiều lần. Năm 1946, đình bị người Pháp phá hủy, nên năm 1953, người dân đã cùng nhau xây dựng lại nơi đây. Đình được xếp hạng Di tích lịch sử vào năm 1983 Vào ngày 20-7-1994, đình làng được nâng hạng là Di tích lịch sử quốc gia.
Thời đại triều đình Nguyễn, làng Giảng Võ nằm bên cạnh tuyến đường cái quan hướng từ Hà Nội tới Sơn Tây. Tại cổng đình làng vào ngày 21-12-1873, đã diễn ra một trận chiến lẫy lừng, nơi chỉ huy quân Pháp Francis Garnière, tay đã chinh phục thành Hà Nội, bị quân Cờ Đen tấn công từ đình và bị giết. Mộ giả của Garnière vẫn tồn tại gần đó dưới hai cây cổ thụ bên đường La Thành cho tới thời kỳ đấu tranh chống Mỹ.

Trong thần phả của đình Giảng Võ, có ghi lại rằng khi Châu Nương qua đời nổ ra một tiếng sấm vang trời trong kho tàng của thành Thăng Long. Hồn Châu Nương đã bay lên trời, nhưng để lại chiếc khăn hồng và một đôi hài khảm phượng, bị cuốn theo chiều gió bay về đúng nơi bà sinh ra, làng Giảng Võ. Người dân đã rất tiếc nuối và chôn chiếc khăn và đôi hài đó tại ngôi làng.
Khi quân giặc xông vào và cướp bóc kho của bà, họ đã gặp phải một con rắn (được người dân gọi là rắn thần) đã tấn công rất dữ dội, khiến quân giặc khiếp sợ và phải bỏ đi. Trận chiến ở Vạn Kiếp kết thúc với thắng lợi của quân đội Việt Nam. Nghe tin thủy quân cũng đã đánh bại quân Mông Cổ tại sông Bạch Đằng, chủ tướng giặc Thoát Hoan khiếp sợ và ra lệnh rút quân, kết thúc cuộc xâm lăng lần thứ ba của quân Mông Cổ.
Sau chiến tranh, vua Trần đã bắt đầu chiến dịch xét công ban thưởng. Nghe tin Châu Nương đã tự sát để bảo vệ đất nước, vua Trần đã truy phong bà là “Hiển ứng anh linh khố lương công chúa Chủ Khố Đại Vương Phu Nhân Thánh Mẫu” và dựng một ngôi đền thờ phụng tại vị trí kho tàng để khi bất cứ người nào đến lấy lương, họ phải đến viếng bà trước khi nhận lương.

Kiến trúc đình Giảng Võ

Diện tích Đình Giảng Võ xưa kia rộng 10.000m2, nay chỉ còn 1.700m2 do bị lấn chiếm. Mặc dù trải qua nhiều lần trùng tu nhưng Đình vẫn giữ được nét kiến trúc cổ.
Ngày nay, đình làng vẫn giữ được nhiều di vật quý giá như Ngọc phả, sắc phong, văn bia, hoành phi, câu đối đề ca ngợi công đức của bà Lý Châu Nương.
Cổng tam quan của đình mang tên Bảo Khánh môn, bây giờ chỉ còn lại bốn viên đá xanh lớn. Tại cổng này đã diễn ra trận chiến giữa dân làng và quân Cờ Đen vào cuối thế kỷ XIX, khiến 72 người bị giết.

Trước sân là hồ nước hình vuông, giữa có giả sơn, xung quanh cây cối um tùm. Những cây đa cổ thụ ở đây soi bóng trên làn nước tôn lên nét uy thế của đình Giảng Võ. Quanh hồ có lối đi lát gạch tạo nên khuôn viên thăm quan vãn cảnh.
Bước vào sân từ ngoài, du khách sẽ thấy hai ngôi miếu nhỏ thờ hai hầu gái của Châu Nương bên ngoài cổng, là miếu thờ của Cô Đệ Nhất và Cô Đệ Nhị cùng hai bia đá dựng đối xứng bên cạnh.
Hai nhà Tả Mạc và Hữu Mạc có kiến trúc độc đáo là di tích cổ nhất. Đây là nơi tụ họp của người dân khi có lễ hội. Chúng có kết cấu vì kèo, đầu hồi bịt đốc với các cây trụ đỡ mái.
Đỉnh trụ là hai con nghê quay mặt vào nhau. Ngoài ra còn có bốn con nghê đá, hai tấm bia đá và một số trụ đá dùng để kê chân cột tương truyền có từ thời Lê Trung Hưng. Phía sau nhà Tả Mạc là nơi hóa vàng và công trình phụ của khu di tích.

Chính giữa là nhà Phương Đình và toà Đại Đình. Vượt qua sân, lên Đại đình, bên trong có bày cỗ kiệu và long đình để rước bài vị thần trong những ngày hội lớn. Ở trung tâm là dấu vết của nhà phương đình bị đốt năm 1946, mà gần đây người dân đã xây dựng lại thành hai tầng, tám mái trên nền cũ.
Đại đình kết nối với hậu cung hình chuôi vồ. Tại Hậu cung, có khám thờ đặt ngai, bài vị Lý Châu Nương và tượng bà. Đình còn 13 đạo sắc phong các triều đại phong kiến cấp cho Lý Châu Nương. Trên nóc đình có bức đại tự “Lý Trần phương danh”, trong đình có bức đại tự “Nữ trung anh kiệt” và đôi câu đối ca ngợi Bà.

Lễ hội đình Giảng Võ

Đình Giảng Võ hàng năm tổ chức hai lễ hội lớn vào ngày sinh 12/2 và ngày hoá 20/7 âm lịch của Lý Châu Nương. Lễ hội tháng Hai có nhiều hoạt động sau phần lễ như cờ người, bắt vịt, hát chèo. Lễ hội tháng Bảy thường được tổ chức lễ dâng hương.
Lễ hội Đình Giảng Võ tháng 2 thường diễn ra hàng năm trong hai ngày, từ 11 đến 12/2 âm lịch để tôn vinh công ơn của Bà Chúa Kho.

• Ngày 11/2:
  Sáng có lễ bao sái mộc dục của cụ ông Đình và lễ dâng hương của Đội tế nữ.
  Chiều có lễ dâng hương của các phường, lễ tế Thánh và lễ tế yết của Đội tế nam.
  Tối có lễ mộc dục, tụng kinh và biểu diễn văn nghệ.
• Ngày 12/2 ( Ngày chính hội):
  Sáng khai mạc bằng lễ công bố đọc ngọc phả, dâng hương, tế thỉnh.
  Chiều các phường dâng hương, tế thỉnh.
  Xế chiều Đội tế nam tế tạ.

Trong hai ngày còn biểu diễn văn nghệ, thi đấu cờ tướng, chọi gà.

Ngoài ra, Đình còn tổ chức lễ rước Bài vị và Bát hương của Bà vào 23/12 âm lịch để cầu quốc thái dân an. Lễ hội trang trọng, đậm đà bản sắc dân tộc, không có tệ nạn mê tín dị đoan, thu hút đông đảo nhân dân và khách thập phương.
Các hoạt động văn hóa văn nghệ cũng được nhân dân trong khu vực thường xuyên tổ chức trong sân đình Giảng Võ. Gần đây, đoàn Ca trù Thăng Long thường đến biểu diễn tại phương đình. Câu lạc bộ địa phương thường tổ chức sinh hoạt ở khu vực lân cận và trong nhà hữu mạc.
Có thể nói Đình Giảng Võ thờ Bà Chúa Kho, là đình thiêng của đất Hà Thành. Ngoài Đình Giảng Võ, gần đó còn Đình Ngọc Khánh và Đình Hào Nam thờ vọng bà Lý Châu Nương. Xa hơn còn nhiều đền thờ bà ở Diễn Châu, Nghệ An…